چگونه مفهومی درس بخوانیم؛ راه کارهای مفهومی درس خواندن
مطمئنا بسیاری از شما این سوال را از خودتان یا از دوستان و مشاوران، پرسیده اید؛ چگونه درس را مفهومی و عمیق یاد بگیرم؟ مفهومی درس خواندن چه تفاوتی با دیگر روش های مطالعه دارد و چرا اینقدر مهم است؟
مطالعه ی مفهومی چیست؟
چند سال پیش بود که این جملات ورد زبان معلمان شد: کنکور به سمت مفهومی شدن پیش می‌رود، شما نیز باید سعی کنید که درس هایتان را به صورت مفهومی مطالعه کنید و یاد بگیرید و جمله هایی از این دست موارد. برخی از دانش آموزان از کلمه مطالعه مفهومی، وحشت دارند و فکر می‌کنند برای یادگیری فنون مفهومی درس‌خواندن، باید شاخ غول بشکنند و یا از هفت خوان رستم عبور کنند.
اول از همه این اطمینان را به شما بدهم که اصلا این گونه که فکر می‌کنید، نیست و هنگامی که تصمیمی با هدف مطالعه مفهومی دروس، گرفتید و نکات مهم آنرا در زمان مطالعه خود پیاده کنید، پس از مدتی خود به خود، بدون اینکه خودتان بفهمید در این مسیر قرار می‌گیرید. در ادامه همین مقاله روش هایی برای یادگیری مفهومی به شما آموزش خواهیم داد که دیگر جای هیچ ایراد و ابهامی برای شما باقی نماند. پس تا پایان مقاله با کتاب کنکور همراه باشید.
چرا مفهومی درس خواندن اهمیت دارد؟
دومین موردی که جای سوال دارد، این است که چرا مفهومی خواندن اهمیت دارد؟ به این فکر کنید که اگر شما یک درس را طوطی ور حفظ کنید و وقت زیادی برای مطالعه و حفظ کردن آن درس بگذارید، اگر مدتی، مثلا یک هفته از مطالعه آن درس دور بمانید، خواهید دید که بسیاری از مطالب را فراموش کرده اید. و حتی اگر مرور متناسب و معقولی هم داشته باشید، ولی به این فکر کنید که طراح آزمون، سوال خود را از زاویه دیگری مطرح کند و یا عینا از کلمات کتاب در سوال خود استفاده نکند، در این موقعیت شما با اینکه جواب صحیح را می‌دانید ولی نمی‌توانید پاسخ دهید؛ چون با طریقه جدید و کلمات جدید انس نگرفته اید و تنها همان چیزی را که از کتاب خوانده اید (نه کمتر و نه بیشتر) را در ذهن خود دارید؛ تحلیل خاصی بر مبحثی که مطالعه کرده اید، ندارید و نمی‌توانید به خوبی نتیجه منطقی از آن بگیرید.
حال، وقت این است که روش های صحیح مطالعه مفهومی را با شما به اشتراک بگذاریم!
روش های صحیح مطالعه مفهومی چیست؟
روش اول : مشخص کردن مباحث مورد مطالعه
مباحثی را که در آن پارت درسی مطالعه خواهید کرد را مشخص کنید. از ابتدا ببینید که در هدف امروزتان، کدام مباحث از درس مورد نظر را مطالعه خواهید کرد. یک برگه کنار خود بگذارید، تیتر هر مبحث را روی آن بنویسید، آن برگه را جلوی خود بگذارید و مطالعه را آغاز کنید. اینکار باعث می‌شود تا یک درک کلی از مطالبی که مطالعه خواهید کرد داشته باشید و ذهنتان، خودش را فهم و یادگیری مطالب جدید آماده کند.
روش دوم: خلاصه نویسی
خلاصه نویسی و کشیدن جدول و نمودار را فراموش نکنید. حتما می‌دانید که هنگام یادگیری، هرچه حواس بیشتری درگیر آن موضوع باشند، مطلب مورد نظر، عمیق تر در ذهن ما باقی خواهد ماند.
خلاصه نویسی سبب می‌شود ذهن حرکت دست هنگام نوشتن کلمات را ثبت کند؛ ذهن قابلیت های شگفت انگیزی دارد! خلاصه کردن مطالب و مطالعه آنها قبل از آزمون بهترین روش برای مرور درس هایتان است. هنگام مطالعه یادداشت هایتان، میان مطالبی که می‌خوانید، ارتباط برقرار می‌کنید و این همان نتیجه مطلوبی است که برای رسیدن بهدآن تلاش می‌کنیم.
روس سوم: مرور مطالب قبلی
مطمئن باشید که به مباحث قبلی اشراف دارید. از آنجا که هر مطلب به مطالب قبل و بعد خود وابسته است، باید بدانید که اگر درس جلسه قبل را نخوانده اید یا فراموش کرده اید، ابتدا مبحث قبلی را مطالعه کنید، سپس به یادگیری مطالب جدید بپردازید. در غیر این صورت مباحثی را می آموزید که شاید معنی بسیاری از اصطلاحات آنرا ندانید و یا فرمول هایی را حفظ کنید که متوجه نباشید اجزای فرمول از کجا بدست آمده اند.
روش چهارم: مطالعه ی عمیق
مطالعه عمیق و دقیق داشته باشید. مطالعه عمیق یعنی چه؟ در این مرحله به درک کلی از مباحث درس می‌رسید؛ لازم نیست که مطالب را حفظ کنید و یا اینکه به حل کردن نمونه سوال بپردازید، خیر! اینجای کار باید سخنان استاد و معلم را درک کنید و بفهمید؛ و ارتباط این مبحث را با مبحث قبلی برای خودتان برقرار کنید. این هدف با مرور زمان و تمرین فراوان بدست می آید.
روش پنجم: نمونه سوالات فراوان حل کنید.
اگر تا به امروز درس را، صرفا مطالعه می‌کردید، از این به بعد راه حلی که بسیار برایتان کمک کننده خواهد بود، حل نمونه سوالات مختلف است. با دیدن انواع و اقسام سوالات و گونه های مختلف، به درجه تسلط بالایی خواهید رسید. به این صورت که هر طراح سوال، زاویه دید خاص خود را نسبت به یک مبحث ثابت دارد و حل سوالات گوناگون که به دست طراحان مختلفی مطرح شده اند، باعث می‌شود که شما آن مطلب را از جهات مختلفی بررسی کنید و هنگام مواجهه با سوالات جدید غافلگیر نشوید (به خودتان می‌گویید من قبلا این سوال را دیدهدام و الان تنها طرز چینش کلمات این جمله دستکاری شده اند)
روش ششم: از مثال های جدید برای خودتان استفاده کنید
شاید بتوان این تکنیک را از زاویه دیگری هم نگاه کرد: معلم خودتان باشید! هنگامی که شما درس را به زبان خودتان برگردانید و از مثال هایی برای آن مبحث استفاده کنید که خودتان خلق کرده اید، آن مطلب با ماندگاری بیشتری در ذهن شما خواهد ماند.
مطمئنا می‌دانید که حفظ کردن درس، باعث می‌شود که زودتر از مواقعی که درسی را به طور مفهومی یاد می‌گیرید فراموش کنید؛ حال به این توجه کنید که بخواهید کلمات سخت و سنگین درس را هم حفظ کنید؛ مطمئنا زودتر از هر موقعی، آن مبحث را فراموش خواهید کرد. ولی از طرف دیگر، بازگرداندن مطلب به زبان خودتان، از روش های مفهومی درس خواندن است و یقینا اگر مرور مناسبی بر آن درس داشته باشید، تا مدت ها آنرا از یاد نخواهید برد.
روش هفتم: تفاوت ها و شباهت ها را بنویسید
این نکته، می‌تواند ادامه ای بر بحث خلاصه نویسی باشد. وقتی میان دو موضوع، به عنوان مثال تاریخ هخامنشیان و تاریخ سلوکیان، موارد مشابه و مواردی که با یکدیگر تفاوت دارند را پیدا کنید، به درجه بالاتری از درک مباحث رسیده اید و به اصطلاح، درس را مفهومی یاد گرفته اید. جدول بندی مطالب و کشف ارتباط میان آنها را دست کم نگیرید، بعد از مدتی نتیجه آنرا در نمرات و تراز های خود خواهید دید.
نکته هشتم: سوال طرح کنید
در این قدم، در جایگاه طراح سوال قرار می‌گیرید و مبحث را از زوایای مختلف بررسی می‌کنید سپس سوالات هوشمندانه ای را طرح می‌کنید. حتما به این موضوع آگاهی دارید که هر فرد زاوی دید منحصربه فردی دارد و به تعداد این زاویه دیدها می‌توان درباره یک مبحث، سوال طرح کرد.
روش هشتم : جهت تثبیت مطالب در ذهنتان، مرور مناسب داشته باشید
مفهومی خواندن این گونه نیست که اگر شما تمامی این نکات را رعایت کنید، هرگز درس را فراموش نخواهید کرد؛ از مراحل مطالعه مفهومی این است که هر چندوفت یکبار درس را مرور کنید. در هر بار مرور کردن به فهم و یادگیری دریچه ای جدید از مباحث می‌رسید که با دو یا سه دفعه مطالعه، نمی‌توان به آن دست یافت.
هم چنین بخوانید: مطالعه بدون فراموشی به روش دانشگاه هاروارد
در ادامه مقاله راهکار هایی را به شما ارائه می‌دهیم که بتوانید مسیر مفهومی خواندن را بهتر پیش ببرید و یادگیری عمیق تر و مفیدتری داشته باشید.
- درس هارا پایه ای بیاموزید.
یادگیری ریشه ای به این معنا نیست که مطالب را حفظ کنید و واوبه‌واو کلمات را ادا کنید؛ خود را در موقعیتی تصور کنید که باید درباره مطلبی که آموخته اید حرف بزنید؛ اگر درس را حفظ کرده باشید، مطالب را همانگونه که در کتابتان نوشته شده برمی‌گردانید و نمی‌توانید مطلب جدیدی به آن اضافه کنید و یا اگر بخواهید که کلمات درس را تغییر دهید تا از لغات جدیدی استفاده کنید، این امکان وجود دارد که به کلی مبحث را فراموش کنید و از یادآوری ادامه مطلب باز بمانید. ولی اگر درس را به صورت مفهومی یاد گرفته باشید و از نکاتی که بالاتر به آن اشاره کردیم استفاده کنید، می‌بینید که تا مدت های طولانی، بدون اینکه درس را فراموش کنید، به صحبت کردن درباره مطالب ادامه می‌دهید.
- برای مفهومی درس خواندن، برنامه ریزی داشته باشید.
اگر برای درس خواندن یک برنامه از قبل تعیین شده و قابل اجرا (متناسب با ظرفیت ها و پتانسیل شخصی خود) داشته باشید، برایتان در انجام تکالیف و رسیدن به هدف بسیار کمک کننده خواهد بود. در این میان اگر یک هدف کلی از مطالعه، برای خود تعریف کنید هم با انگیزه بیشتری ادامه خواهید داد و همچنین کار های خود را در راستای رسیدن به آن هدف انجام می‌دهید.
هم چنین بخوانید: برنامه ریزی جامع برای موفقیت در کنکور
یک نکته مهم در بحث برنامه ریزی وجود دارد و آن، این است که در این برنامه باید زمانی برای استراحت، انجام تکالیف، مطالعه برای امتحان و مهم تر از همه، رسیدن به اهداف مطالعه مفهومی، قرار دهید. توجه شمارا به خلاصه ای از آنچه گفته شد جلب می‌کنم.
نکات مهم در رابطه با یادگیری و مطالعه مفهومی:
- مشخص کردن مباحثی که قصد مطالعه آنهارا دارید.
- خلاصه نویسی و رسم جداول و نمودار ها جهت فهم بهتر و مرور راحت تر
- یادگیری و مرور مباحث قبلی (جهت بازیابی) و سپس شروع مطالعه مطالب جدید
- مطالعه عمیق و کارآمد
- حل نمونه سوالات مختلف
- معلم خود بودن؛ توضیح مطالب به زبان خودمانی
- مشخص کردن تفاوت ها و شباهت های دو مفهوم مختلف در آن مبحث
- طرح سوال و قرار گرفتن در جایگاه طراحان سوال
- مرور مناسب و کارآمد
- یادگیری مطالب به صورت پایه ای و ریشه دار
- نوشتن برنامه ریزی برای رسیدن به اهداف معلوم
سخن آخر:
در پایان به یاد داشته باشید که شروع هر کاری و یادگیری هر مهارتی نیازمند زمان و صبر و حوصله است. اگر به تازگی به دنبال یادگیری مطالعه مفهومی هستید بدانید که برای اینکار باید وقت بگذارید و صبر داشته باشید تا بعد از مدتی (مدتی بعد از یادگیری کاملِ روش های مطالعه مفهومی و تسلط بر آنها) نتیجه آنرا در نمره های امتحانی و درصد های آزمون های خود ببینید. و از آنجا که طراحان امتحانات نهایی و کنکور، سوالات را به سمت مفهومی شدن پیش می‌برند، بیش از پیش نیاز است که این مهارت مهم را بیاموزید و توانایی استدلالی خود را افزایش دهید. همچنین همانطور که اشاره کردیم به دنبال این نباشید که یک شبه آنرا بیاموزید و از روز بعد تغییر شگرفی در امتحانات خود ببینید. به قول معروف، گر صبر کنی ز غوره حلوا سازی!
سوالات متداول:
-
مطالعه مفهومی چه ضرورتی دارد؟
- اول اینکه کنکور و امتحان نهایی به سمت مفهومی شدن پیش می‌روند و برای کسب رتبه قابل قبول، نیاز است که این مهارت را بیاموزید؛ دوم اینکه حفظ کردن طوطی وار پس از مدتی فراموشی به بار می‌آورد و در نتیجه تمامی تلاش هایتان از بین می‌رود.
-
روش های مطالعه مفهومی چیست؟
- مشخصی کردن مطالبی که قصد مطالعه آنرا داریم، خلاصه نویسی، یادگیری مطالب قبلی، مطالعه عمیق، حل نمونه سوال، بازگرداندن مطالب به زبان خود، تعریف شباهت ها و تفاوت ها، طرح سوال، مرور مطالب
-
نکات مهمی که هنگام مطالعه دروس به روش مفهومی باید آنهارا رعایت کنیم چیست؟
- برنامه ریزی و تعیین هدف برای رسیدن به آن، یادگیری مطالب به طور عمیق
-
برای یادگیری مطالعه مفهومی چقدر باید زمان گذاشت؟
- در واقع این خود مطالعه مفهومی است که نیاز به زمان دارد در حالی که اگر به این مسیر وارد شوید پس از مدتی تمامی نکات را به خوبی، خواهید آموخت. بله مطالعه مفهومی به خودی خود به زمان نیاز دارد؛ زمانی برای خلاصه نویسی، زمانی برای مرور و… همچنین برای دیدن نتایج آن هم باید صبر داشته باشید و بعد از چند آزمون به دنبال تغییرات بزرگ باشید.
-
حفظ کردن چه معایبی دارد؟
- اول اینکه باعث فراموشی زودهنگام مطالب می‌شود، دوم اینکه تحلیل و نتیجه گیری خاصی بر آن مباحث نخواهید داشت و در آخر اگر سوال مفهومی باشد با اینکه پاسخ صحیح را می‌دانید ولی نمی‌توانید به آن جواب بدهید.